Osoby

ur. 8 stycznia 1926, Kraków – zm. 6 maja 2002, Warszawa

Był popularnym aktorem filmowym już w latach 60., ale w pamięci widzów zapisał się przede wszystkim jako Ignacy Rzecki w telewizyjnym serialu Ryszarda Bera wg Lalki Prusa (1977, przypominany w kolejnych emisjach w TV do dzisiaj).

Grając postać starego subiekta, oddanego bez reszty swojej pracy i przywiązanego do uczciwych zasad w handlu, dał Pawlik znakomite, dopracowane w każdym szczególe, realistyczne studium człowieka samotnego, który jednak nie był mizantropem — wprost przeciwnie, Pan Ignacy żywo reagował na to, co go otacza; pasjonował się, acz nieco naiwnie, polityką, życzliwie traktował ludzi, choć zdawał się nie mieć większych złudzeń co do ich natury; był do końca oddany i wierny w przyjaźni ze Stachem Wokulskim, którego wielbił i podziwiał. W takich właśnie rolach, nieco melancholijnych samotników, którym nie wszystko się w życiu ułożyło, był Pawlik prawdziwym mistrzem; harmonijnie łączył różne tonacje: dramatyczną, komiczną, a budzącym współczucie widzów liryzmem pozyskiwał sympatię dla swoich bohaterów. W jednym z wywiadów powiedział: „Interesują mnie przede wszystkim ludzie mali, zagubieni w mechanizmie współczesnego świata, niepotrzebni. Wiecznie zakłopotani wszystkim, co ich otacza, niemal samym faktem swego istnienia, nieśmiali, zbędni ludzie – właśnie oni wzruszają mnie najbardziej” [„Ekran” 1988 nr 42].

Nie przypadkiem krytycy dostrzegali w aktorstwie Pawlika rysy „chaplinowskie”. W liczącym ponad sto ról teatralnym dorobku aktora zdecydowanie wyróżniają się role czechowowskie, budowane z precyzją i konsekwencją, oparte na głęboko przemyślanej i zrekonstruowanej „biografii” bohatera, jak np. Czebutykin w Trzech siostrach (1975) i Tielegin w Wujaszku Wani (1980), telewizyjnych spektaklach w reżyserii Aleksandra Bardiniego. Znakomitych ról w bliskim aktorowi reperaturze rosyjskim było jednak znacznie więcej: przede wszystkim Akakij Akakijewicz Baszmaczkin w Płaszczu Gogola (1960), Smierdiakow w Braciach Karamazow (1963) i On w Notatkach z podziemia wg Dostojewskiego (1983), Monachow w Barbarzyńcach Gorkiego (1976), a także Pluszkin w Martwych duszach Gogola w Teatrze Współczesnym w Warszawie, wirtuozowskie studium skąpstwa w groteskowym świecie gogolowskiego absurdu i grozy (1995). Nieodparcie śmieszny bywał Pawlik w rolach ludowych błaznów i clownów, obnażających naturę świata urządzonego „na opak”, za których wesołością, jak pisała Maria Czanerle, kryła się jednak „własna «filozoficzna» wiedza o życiu”. Należy do tych ról Ślaz w Lilli Wenedzie, nieudanym przedstawieniu Jana Kulczyńskiego w Teatrze Ateneum (1959), Błazen w Królu Learze w reżyserii Zygmunta Hübnera (1962), Cavaliere Cipolla w sztuce Mario i czarodziej wg Manna (1964) w reżyserii Krystyny Skuszanki, Lucio w Szekspirowskiej Miarce za miarkę (1967) w reżyserii Bardiniego, Perote w Księżniczce na opak wywróconej w reżyserii Krystyny Meissner (1970).

Do najważniejszych kreacji teatralnych Pawlika z lat 60. i 70., powstałych w Teatrze Polskim w Warszawie, zalicza się też: Hummela w Sonacie widm Strindberga (1965), Berangera w Pieszo w powietrzu Ionesco (1967) i tytułowego Fausta Goethego w głośnej inscenizacji Józefa Szajny (1971). Praca w zespole Teatru Powszechnego za dyrekcji Zygmunta Hübnera (1974-1988) wzbogaciła dorobek Pawlika o nowe świetne role: grającego o życie, plebejskiego i pragmatycznego Dantona w inauguracyjnym przedstawieniu Sprawy Dantona Przybyszewskiej w reżyserii Andrzeja Wajdy, konformisty Dale’a Hardinga, pacjenta szpitala psychiatrycznego w Locie nad kukułczym gniazdem Wassermanna wg Kena Keseya (1977), porywczego Cześnika w  głośnej Zemście Hübnera, skupionej na esencji, sytuacyjnej i słownej, fredrowskiego komizmu. Inna fredrowska kreacja Pawlika to radiowy Łatka w Dożywociu Bardiniego (1974), budzący podziw maestrią mówienia wiersza.

Aktorstwo Pawlika, zbudowane na solidnych podstawach wyniesionych ze studia Iwo Galla, potem z warszawskiej PWST (Wydział Reżyserii), właściwie od debiutu klasyfikowano jako charakterystyczne, co w praktyce oznaczało nieprzebrane bogactwo wizerunków scenicznych, filmowych i telewizyjnych (m.in. kabaret Starszych Panów Jerzego Wasowskiego i Jeremiego Przybory, rozmówca/prowadzący w Misiu z okienka, cyklicznej audycji dla dzieci), w nader różnorodnym repertuarze. Pawlik, ceniony przez reżyserów różnych pokoleń, miał w swoim dorobku wiele ról pierwszoplanowych, lecz znany był z tego, że chętnie grywał epizody, na długo pozostające w pamięci widzów. Wielką rolę niemą stworzył pod koniec życia w Samotniku Andersona na scenie Teatru Współczesnego (2001), gdzie słowo okazało się całkowicie zbędne dla opowiedzenia dramatycznej biografii człowieka, który zachował wewnętrzną godność, mimo iż zabrano mu właściwie wszystko. Inne niezapomniane epizodyczne role Pawlika z ostatnich lat to Dziadek w Uroczystości Vinterberga i Rukova w reżyserii Grzegorza Jarzyny (Teatr Rozmaitości, 2001) i Ogrodnik w Bambini di Praga wg Hrabala, w reżyserii Agnieszki Glińskiej ( Teatr Współczesny 2001).

Barbara Osterloff